Osmanlı Devleti Kültür ve Medeniyeti

Devlet Yönetimi

Merkezi Teşkilat

a. Hükümdar

• Sembolleri: Hutbe, sikke (Para), Davul (Nevbet), Sancak, Hilat (Giysi), Çetr (Saltanat Şemsiyesi), Tuğ, Tuğra, Kılıç Alayı, Otağ, Taht, Cülus Töreni, Cuma Selamlığı, Ferman, Unvan Alma, Saltanat Kayığı, Yüzük, Biat, Saray.
• Unvanları: Bey, Gazi, Han, Hakan, Hünkar, Padişah, Sultan, Halife, Hüdevandigar, Sultanü’l Azam, Emirü’l Müminin, Sultanüs Selatin.

NOT:  Orhan Bey’in kullanmış olduğu unvan Sultanü’l Guzat’tır. (Gazilerin Sultanı)

b. Hükümdarın Görevleri

• Ferman: Herhangi bir konuda emir verir.
• Hatt-ı Hümayun: Herhangi bir konuda beyan verir.
• Yasakname: Herhangi bir şeyi yasaklama.
• Müsadere: Herhangi bir devlet memurunun malına el koyma.
• Kulluk hakkı: Devşirme çocuğunu öldürme.
• Berat: Devlet memurunu atama.
• Adaletname: Herhangi bir yerdeki haksızlığı giderir.
• Kanunname: Kanun çıkarma.

c. Veraset Değişiklikleri

• Osman Bey: Ülke hanedanın ortak malıdır.
• I. Murat: Ülke hükümdarın ve oğullarının malıdır.
• Fatih Sultan Mehmet: Ülke padişahın malıdır.
• I. Ahmet: Ekber ve Erşed sistemini getirdi.

d. Şehzade Eğitimi

• 7 yaşında eğitime başlarlar.
• 12 yaşında sancağa gönderilir.
• Çelebi, Sultan unvanını alırlar.
• Önemli sancaklar şunlardır:
  • Manisa
  • Kütahya
  • Amasya
  • Bolu
  • Çorum
  • Çankırı
  • Kefe (Kırım)
  • Trabzon
  • Antalya
• Sancak Sistemi’ni ilk kez başlatan, Orhan Gazi
• Sancak sistemi ile ilk kez tahta çıkan, I.Murat
• Sancak Sistemi’ni ilk kez yasallaştıran, II.Mehmet
• Sancakta son kez yetişerek tahta çıkan, III.Mehmet
• Sancağa çıkmadan ilk kez padişah olan, I.Ahmet

e. Başkentler

• Söğüt
• Karacahisar
• Bilecik
• Bursa
• İznik
• Edirne
• İstanbul

f. Saraylar

• Osmanlı Devleti’nin ilk sarayı Orhan Bey zamanında yapılan “Bey Sarayı”dır. (Bursa)
• En uzun süre yönetim merkezi olan Fatih zamanı “Topkapı Sarayı”dır.
• İlk ısıtmalı ve yarıya kadar batı tarzı olan Ağrı Beyazıt “İshak Paşa Sarayı”dır.
• Tamamı batı tarzı olan ilk saray “Dolmabahçe Sarayı”dır. (Tanzimat Döneminde açıldı)
• “Yıldız Sarayı” yapımına III. Selim zamanında başlayan ve II. Abdülhamit döneminde yönetim merkezi olarak kullanıldı.
• Bu saraylar hariç Galata, Beylerbeyi ve Çırağan sarayları bulunur.

g. Divan-ı Hümayun ve Divan Üyeleri

• Bu divanı kuran Orhan Bey’dir. Kaldıran ise II. Mahmut’tur.
• Fatih’e kadar padişahlar, Fatih’ten sonra sadrazamlar başkanlık etmiştir.
• Alınan kararlara “Hüküm” kaydedildiği deftere ise “Mühimme” denir.
• Kararları Tahvil, Beylikçi, Rüsv ve Amedi kalemleri kaybeder.
• Son söz padişahındır. (Danışma organı)
• Alınan kararları Şeyhülislam dini açıdan kontrol eder.
• Müslim-gayrimüslim haksızlığa uğradığını düşünen herkes davasının tekrar görülmesi (temyiz) için Divan’a başvurabilir.
• Divan-ı Hümayun ilk Türk-İslam da “Divan-ı Mezalim”dir.

h. Divan Üyeleri

• Padişah: Fatih’e kadar divana padişahlar başkanlık etmiştir.
• Sadrazam(Vezir-i azam):
  • Padişah mührü taşır.
  • Padişah sefere çıkamazsa Serdar-ı Ekrem unvanıyla çıkar.
• Kubbealtı veziri: Günümüz bakanıdır. İlk vezir “Alaaddin Paşa” dır.
• Kazasker(Kadılar):
  • Doğuştan Müslüman olmalıdır.
  • Medrese çıkışlı olmalıdır.
  • Günümüzde MEB ve Adalet Bakanlığının karşılığıdır.
  • Tuttuğu deftere “Ruznamçe” denir.
  • Ayrıca sayıları iki tanedir. Rumeli ve Anadolu.
  • Kadı ve müderris atamaları yapılır.
• Nişancı:
  • Dirlik(tımar) topraklarının dağıtımından sorumludur.
  • Tapu ve Kadastro işlemleri ile ilgilenir.
  • Herhangi bir bölgenin sosyo-ekonomi yapısı “Tahrir Defterlerine” kaydedilir.
  • Örf-i hukukun divandaki temsilcisidir.
  • Bölgelere padişah tuğrası çeker.
• Reisü’l Küttab: 17. yüzyıl da Nişancıdan ayrılıp Dış işlerden sorumlu hale getirildi.
• Defterdar:
  • Günümüzün Maliye Bakanı’dır.
  • Hesap tutar, bütçe yapar.
  • İki tanedir. Rumeli ve Anadolu.
  • Defterdar padişahtan sonra Ferman çıkarma yetkisine sahiptir.
• Kaptan-ı Derya:
  • Denizcilik ile ilgili kanunların çıkmasını hızlandırır.
  • 16. yüzyıl da Kanuni zamanında Divana üye olundu.
  • Divan’a ilk üye olan Kaptan-ı Derya “Barbaros Paşa”dır.
• Yeniçeri Ağası:
  • Rütbesi vezir ise divana katılır.
  • İstanbul’un güvenliğinden sorumludur.
• Şeyhülislam (Müftü)
  • Atamasını padişah yapar.
  • İlk Şeyhülislam “Molla Fenari”dir.
  • Protokolde sadrazama denktir.
  • Divanda alınan kararların dine uygun olup olmadığı hakkında “ifta” ya da “fetva” verir.

Divana Sonradan Üye Olanlar

• XVI. Kaptan-ı Derya
• XVII. Reisü’l-Küttab
• XVIII. Şeyhülislam

Defter Tutanlar

• Mühimme: Divanın tüm kararlarını içerir.
• Tahrir: Nişancı.
• Ruznamçe: Kazasker

Sayıları Zamanla Artanlar

• Vezir
• Kazasker
• Defterdar

Yönetici Grupları

ı. Topkapı Sarayı

• Biruni
  • Dışarıdan gelen elçiler kabul edilir.
  • Divan toplantıları yapılır. (Babüssade kapısında)
• Enderun
  • Okuldur.
  • Türk giremez, devşirme alınır.
  • Enderun mektebi Edirne de I. Murat tarafından kuruldu.
  • Yahudiler devşirilmez.
  • Sadrazam, vezir gibi üst makamlara gelir.
  • II. Mahmut, buradan memur almamıştır. Maarif-i Adliye’den almıştır.
  • II. Meşrutiyette kalkar.
• Harem (Kız)
  • Padişah ve eşlerinin özel hayatlarını geçirdiği yerdir.
  • Okuldur.
  • Slav ırklarından kızlar toplanır.
  • Erkek çocuğu doğuran kadına “Haseki” denir.
  • İlk kadın haseki sultan Holofira “Nilüfer Hatun” dur. (Orhan Bey’in eşi)

i. İstanbul’un Yönetimi

• Sadrazam: İstanbul’un genel düzeninden sorumludur.
• Taht kadısı: İstanbul’un en yüksek mülki amiridir. Adalet işlerinden sorumludur.
• Yeniçeri Ağası: Şehrin güvenliğinden sorumludur.
• Muhtesip: Esnafı denetleyerek pahalı, sağlıksız ürün satışını engellemekle görevlidir.
• Şehremini: 1855’ten itibaren bayındırlık ve belediye işlerinden sorumlu olmuştur.
• Mimarbaşı: İstanbul’un imar işlerinden sorumludur.

Taşra Teşkilatı

1840’a Kadar

1840 Vilayet Nizamnamesi

1871 Vilayet Nizamnamesi

Diğer Görevliler

• Kapan Emini: Bir beldede üretilen malların toplandığı yerlere Kapan denir. Kapan emini, hububat, sebze ve meyvelerden alınacak vergileri belirlerdi.
• Beytülmal Emini: Bir yerleşim yerinde kamu haklarını koruyan görevlidir.
• Gümrük ve Bac Emini: Şehir ve kasabalarda ticaret ve sanat ile ilgili vergileri toplardı.

Eyaletler

Salyaneli Eyaletler

• Direkt maaş verilir.
  • Tımar sistemi uygulanmaz.
  • Merkeze uzak eyaletlerdir. (Mısır, Trablusgarp, Tunus, Fas, Bağdat, Habeş/Etiyopya)
  • Buradaki vergiler İltizam usulü toplanır. İltizam kazanana “Mültezim” denir.
  • Eğer buranın vergileri toplama işi bir kişiye ömür boyu verilirse buna “Malikhane” denir.
  • 1856 da İltizam sistemi Islahat Fermanı ile kaldırıldı.Buralarda vergi toplama işi “Muhassıllara” devredildi.
  • Mültezimlerin başta ihaleye girerken verdikleri paraya “Muaccele” denir.

Salyanesiz Eyaletler

• Direk maaş verilmez, buradaki memurun maaşı için kendisine toprağın geliri bırakılır.
  • Tımar sistemi uygulanır.
  • Merkeze yakın eyaletlerdir. (Anadolu, Rumeli, Budin, Musul, Erzurum, Diyarbakır, Karaman, Dulkadir, Menteşe, Kilikya)

Yurtluk – Ocaklık

• Aşiretlerin yoğun olduğu yerlerdir.
• Kendi içlerinde özerktir.
• Aşiret liderlerinin bulunduğu kazada yönetimsel hakları bulunur.
• Dersim (Tunceli), Çölemerik (Hakkari)

İmtiyazlı Hükümetler

• Ayrıcalıklı bölgelerdir.
• Bazıları vergi vermez veya asker göndermez.
• Hicaz ise ne vergi ne de asker göndermez.
• Eflak, Boğdan, Erdel (Voyvoda yöneticileri)

Hukuk

Osmanlı Devleti Hukuk Sisteminin Oluşturması

• Fethedilen bölgelerdeki uygulamalar
• İslam’ın getirdiği esaslar
• Orta Asya Türk gelenekleri

NOT: İlk kadı atamasını Osman Bey yapmıştır. İlk kadı “Dursun Fakih”tir.

Mahkemeler

NOT: Osmanlı Devleti Tanzimat Dönemiyle Hukuk’ta ikilikler yaşamıştır.

NOT: II. Mahmut zamanında “Kanunsuz suç ve ceza olmaz” ilkesi yürürlüğe girmiştir. Ayrıca II. Mahmut döneminde “Nezaret-i Adevi” (Adalet Bakanlığı) kurulmuştur.

Sosyal Hayat

Osmanlının toplumun din veya mezhepsel şekilde örgütleyerek yönetir. Buna millet denir.

1. Vakıf

• İkiye ayrılır. Vakıf (Normal Zamanlar), Avarız vakıflar (Olağanüstü Vakıf)
• İlk vakıf teşkilatını Osmanlı Devleti’nde kuran Orhan Bey’dir.
• Türk tarihinde ilk vakıf sistemini kuran Uygurlardır.

NOT: Vakıf yöneticilerine “Mütevelli” denir.

2. Sosyal Kuruluşlar

• Darülaceze: Huzur evi / Düşkünler evi
• Darüleytam: Yetimler yurdu (Doğu da açtıran komutan Kazım Karabekir)
• Darülbedayi: Konservatuar olarak açıldı, tiyatroya çevrildi.
• Darüşşafaka: Eğitim kurumları
• Donanma Cemiyeti: Yardım kuruluşu
• Darülmesai: Dikimevi
• Hamidiye Etfal: Çocuk Hastanesi (İlk çocuk hastanesi II. Abdülhamit açtırdı)
• Darülelhan: İlk resmi müzik okulu.

NOT: Kadılar ikinci eşliğin neden yapıldığı veya ikinci eşten doğan çocukların mirasçılık durumlarını “Tereke Defterleri”ne kaydedilir.

Ordu

Özellikleri

• Orduyu kuran Orhan Bey’dir.
• Yaya ve müsellim ordusu fetih hareketlerine yetişmemesinden dolayı I.Murat “Kapıkulu Ocağı”(Yeniçeri Ocağı) kurmuştur.
  • Kuran I.Murat’tır.
  • Merkez ordusudur.
  • Devşirme çocuklarından oluşur.
  • Önceleri “Ocak devlet içindir” anlayışı ile hareket etti.
  • III.Murat’tan itibaren bozulmaya başlamıştır.
  • Kapıkulu Ocağına bağlı askerler her üç ayda bir “Ulufe”, taht değişikliğinde ise “Cülus Bahşişi” alırlar.
  • Yeniçerinin sefere çıkmadan önce okuduğu duaya “Gülbank” denir.

NOT: Kapıkulu Ocağı önceleri Mevlana(molla) Rüstem’in önerisiyle “Pençik Sistemi” daha sonra ise “Devşirme Sistemi”ne geçilmiştir.

1. Kara Kuvvetleri

a.Kapıkulu Ocağı

• Garipler: Savaş sırasında her gece Otağı ve hazineleri korumakla görevli olan Sağ Garipler bunun yanı sıra savaşta saltanat sancaklarını da korumakla görevliydiler.
• Sipahiler: Savaşta ordunun ağırlıklarını ve hazineyi korurlardı.
• Ulufeciler: Sancağı korur.
• Acemioğulları Ocağı
  • Devşirme çocukları önce acemioğulları Ocağına giderler. Daha sonra yeteneklerine göre diğer birliklerine gönderilirler.
  • Birliğine gitmesine “kapıya çıkma” “Bedergah” denir.
  • Acemoğullarının dağıldığı birlikler:
    • Yeniçeri Ocağı: İyi bir savaşçı isen bu ocağa gönderilir.
    • Topçu Ocağı: İyi top yapıyorsa bu ocağa gidilir.
    • Top arabacıları Ocağı: topları taşıyan ocaktır.
    • Bostancı: Boy 2m kilo 130 üstü ise vezirlerin v.b sadrazamların yalılarını korur.
    • Lağımcı Ocağı: Tünel kazıcı ocak.
    • Cebeci Ocağı: Silahın bakımı, onarımını yapan ocaktır.
    • Humbaracı Ocağı: Ateşli el bombası yapılır.

b. Eyalet Askerleri

• Osmanlı Devletinin en kalabalık kısmıdır.
• Tımar topraklarıyla geçimini sağlarlar.
• 17. yüzyıla kadar yetişen askere “Tımarlı Sipahi” denir.
• 17. yüzyıl da tımar sisteminin bozulmasıyla devletin aldığı ücretli askere “Sekban” veya “Soruca” denir.
• 19. yüzyılda tımar sistemi kaldırılınca bölgelerin güvenliğinin sağlanması için “Redif Birlikleri” kuruldu.

c. Yardımcı Kuvvetler

• Beşliler: Savaş sırasında her beş kapıdan birinden kesinlikle erkek alır.
• Azaplar: Bekar erkek
• Turnalar: Habercidir.
• Deliler: Cesaretli, savaşa önde giderler.
• Yörükler: Yol açarlar, gösterirler.
• Akıncılar: En önde giden birlik, sınırda oturur.
• Yaya ve Müsellem: Yaya ve atlı askerler.
• Sakalar: Sucular.

2. Deniz Kuvvetleri

• Karesioğulları’nın alınmasıyla denizcilik faaliyetleri başladı.
• Komutan Kaptan-ı Derya asker ise Levent’tir.
• İlk tersane Karamürsel (Orhan Bey) açıldı.
• Ayrıca Edincik, İzmit, İznik, Kete(Kırım), Trabzon, Samsun, Antalya, Muğla gibi yerlerde tersaneler açıldı.
• Ece Halil, Hacı İlbeyi, Evrenos Gazi gibi denizciler Karesioğulları’ndan geldiler.
• Çalı Beyi, Piyale Paşa, Seydi Ali Reis, Piri Reis, Kemal Reis, Murat Reis, Baltaoğlu Süleyman, Kılıç Ali Paşa, Salih Reis, Turgut Reis Osmanlı Devleti’nin önemli denizcilerindendir.
• Divanda ki ilk Kaptan-ı Derya Barbaros Hayrettin Paşa’dır.
• Sultan Abdülaziz Döneminde dünyanın 4. büyük donanması olmuştur.

Toprak Yönetimi

Miri Topraklar

• Paşmaklık: Padişahın eşi, annesi ve kızlarına geliri ayrılan topraktır.
• Mukataa: Geliri doğrudan devlet hazinesine aktarılan topraklardır.
• Malikane: Devlet yararlılık gösterenlere yaşamları boyunca verilir.
• Yurtluk: Geliri sınır boylarında oturanlara verilir.
• Ocaklık: Kale muhafızlarına ve tersanecilere verilir.
• Metruk: Ortak yaşam alanıdır. (otlak ve yaylak)
• Vakıf: Geliri kamu yararı için ayrılan topraklardır.
• Dirlik: Geliri devlet memuru veya askerlerine ayrılan topraklardır.
  • Dirlik topraklar 3’e ayrılır:
    • Has: 100.000 akçeden fazladır.
    • Padişah ve divan üyelerine ayrılır.
• Zeamet: 20.000-100.000 akçe arasındadır.
  • Müderris, Muid, Tabip, Kadı.
• Tımar: 3000-20.000 akçe arasındadır.
  • Memurluğa ilk başlayanlar veya en alt düzeydeki memurlara verilir.

Eğitim

1. Örgün Eğitim

• Saray
  • Enderun
  • Harem
  • Şehzadegah Mektebi: 7 yaşına gelen şehzadeler dönemin ünlü alimlerinden ilk derse başlarlar. Bu derse “Bed-i Besmele” denir.
• Sıbyan Mektebi
• Medrese
  • Osmanlı Devletinde ilk medrese Orhan Bey döneminde İznik’te açılan “İznik Medresesi” veya “İznik Orhaniyesi” diye geçer.
  • Not: Süleyman Paşa Medresesi ise Osmanlı Devletinden günümüze kadar kalan en eski medresedir.
  • Medreseye atanan ilk müderris “Davud-u Kayser”dir.
  • Fatih zamanında günümüz İslam enstitüleri veya İlahiyat fakültesi ayarınca “Sahn-ı Seman” medreseleri açılmıştır. Bu medreselerde öğrenci yetiştirmek amacıyla “Tetimme Medreseleri” açılmıştır.
  • Kanuni zamanında açılanlara ise “Süleymaniye Medreseleri” denilmiştir.

Medreselerin Bozulma Sebepleri

• Medrese müfredatından pozitif bilimin çıkarılması veya ders saatinin azaltılması.
• Beşik ulemalarının gelmesi (Hocanın oğlu hocadır.)
• Avrupa’nın takip edilmemesi

2. Yaygın Eğitim

• Camiler, Mescitler, Dergahlar
• Tekke ve Zaviye
• Esnaf Teşkilatı

Akademik Kariyer Basamakları

• Softa(sufte)——(Bilgisiz, bir şey bilmeyen öğrenci)
• Danişment——-(Bilgili öğrenci)
• Muid ————-(Medreseyi bitiren öğrenci/stajyer öğretmen)
• Öğretmen olmak istemeyenler için;
  • Darüttıp: Doktor
  • Darülhadis: Hadis Öğretici
  • Darülhendese: Mühendis
  • Darülkurra: Kuran Öğreticisi
• Mülazım—-(Atama bekleyen öğretmen)
• Müderris—-(Öğretmen)

Osmanlı Dönemi Ünlü Bilim Adamları

Ekonomi

Kavramlar

• İaşecilik: Bir malı ülkede kaliteli ve uygun fiyata bulundurma durumu.
• Hacegi (Tacir-i Seffari): Bir bölgeden aldığı malı başka yere taşıyan sınıfa verilen ad.
• Yiğitbaşı: Loncaların güvenlik amirine verilen ad.
• Kahya-Kethüda: Lonca ile hükümet arasındaki işleri yürüten kişilere verilen ad.
• Tağşiş Uygulaması: Osmanlı Devleti’nde paranın altından, gümüşten yapıldığı zamanlarda paranın içindeki değerli maden oranını düşürme işlemine verilen ad.
• İhtisap Kanunları: Mal üretiminde uyulması gereken standartları belirleyen kanunlar.
• İhtisap Ağası: Üretilen malların standartlara uygunluğunu denetleyen görevliye verilen ad.
• Reftiyye: Osmanlı ülkesi dahillinde veya başka bir ülkeye nakledilen maldan alınan gümrük vergisi.
• Amediyye: Osmanlı hudutları içinde herhangi iki yer arasında naklolunan eşyadan alınan vergi.
• Yed-i Vahit: Devlet tekeline verilen ad.
• Muhassıl: XIX. yüzyıldan itibaren liva ve kazalara gönderilen vergi tahsilatlarına verilen ad.
• Gelenekçilik: Malın yeteri derece ülkede bulunması. Arz-talep dengesi.
• Fiskalizm: Devletin gelirleri en üstte, giderleri ise en altta indirmeye çalıştığı ekonomi anlayışıdır.
• Merkantilizm: 15. ve 16. yüzyıl da Avrupa da ortaya çıkan gümüş ve altının zenginlik aracı sayıldığı anlayışıdır.
• Narh Sistemi: Eksik rekabet şartlarından dolayı devletin fiyatlara müdahale etmesidir.
• Lonca Teşkilatı: Orta ve büyük dereceli esnaf kuruluşlarının birliğidir. Başındakilere “şeyh veya pir” denir. Devlet veya halk ile arabuluculuk yapanlara ise “kahya veya kethüda” denir.
• Derbent Teşkilatı: Geçitlerin bakımı, onarımı, vergisini toplayan teşkilattır. Bu bölgede güvenliği de sağlamıştır.
• Hir(f)et Teşkilatı: Kuyumcu, kunduracı, berber, bakkal, marangozluk(neccar). duvarcı gibi küçük işletmelerin bulunduğu teşkilattır.
• Menzil Teşkilatı: Kervanlar arası haberleşmeyi sağlar.
• Mekkari Taifesi: Günümüzün kargo veya nakliye şirketleridir. Canlı hayvan bulundururlar.
• Gedik: İş yeri açma ruhsatıdır.
• Kapan: Bir çeşit mal satılan yerdir. Kapan Emiri malı eşit olarak dağıtır.

Şer’i Vergiler

• Öşür: Müslümanların ürünlerinden genellikle peşin olarak alınan 1/10 vergidir.
• Haraç: Gayrimüslimlerin ürünlerinden genellikle peşin olarak alınan 2/10 vergidir.
• Cizye: Gayrimüslimler askerlik yapmadıkları için ödedikleri can vergisidir.
• Ağıl: Küçükbaş hayvan barınakları için alınan vergidir.
• Ağnam: Küçükbaş hayvanlar için 1/40 oranında alınan vergidir.
• Çifthane (Çiftresmi / ispeç): Bir çift öküz ile devlete ait tarlayı sürdüğü kadar ödediği vergidir.
• Çiftbozan Vergisi: iki yıl üst üste mazeretsiz olarak tarlayı ekmeyenlerden alınan vergi.
• Geçit: Sürü sahiplerinden özellikle İstanbul içinden geçerken aldıkları vergidir.
• İhtisab: Panayır vergisidir.
• İltizam: Muaccele bedelinin ismidir.
• Maden: Devletin herhangi bir madenden aldığı vergidir.

Örfi Vergiler

• İmdadiye Seferiye: Savaş sırasında alınır.
• İmdadiye Hazariye: Barış sırasında alınır.
• İane-i Cihadiye: Cihat zamanında alınır.
• Derbend: Geçitlerden alınan vergi.
• Kürekçi: Kürekçiler ve aileleri için toplanır.
• İzni Sefine: Boğazlardan geçen gemiler için alınan vergi.
• Avarız: Olağanüstü durumlarda alınan vergi.

Paralar

• Akçe: Bakır——Osman Bey Dönemi
• Akçe: Gümüş——–Orhan Bey Dönemi
• Sikke-i Hasene: Altın——Fatih Sultan Mehmet
• Kaime: Kağıt——Sultan Abdülmecit
• Mecidiye (guruş): Metal——Abdülmecit

Bankalar

• Bank-ı Dersaadet: İlk açılan Osmanlı bankasıdır. Galatalı bankerler tarafından kurulmuştur.
• Bank-ı Osmani: Osmanlı paralarını basmaya yetkili olan İngiliz bankasıdır.
• Memleket Sandıkları:Çiftçiye ucuz kredi verebilmek için kuruldu. (1863)
• Ziraat Bankası: Memleket sandıkları ismini değiştirdi.Kapasitesi genişleyen bankanın kurucusu Mithat Paşadır.
• İtibar-ı Milli Osmani Bankası: İttihatçıların bankasıdır. 1924 senesinde İş Bankası ile birleşmiştir.

Mimari ve Sanat

Mimari

Camiler

• Osmanlı Devletinin ilk camisi İznik’te yapılan “Hacı Özbek Cami”dir.
• Mimar Sinan’ın yaptığı camiler;
  • Çıraklık: Şehzade cami
  • Kalfalık: Süleymaniye cami
  • Ustalık: Selimiye cami
• İlk altı minareli cami “Sedefkar Mehmet Ağa” tarafından yapılan “Sultan Ahmet Cami”dir.(I. Ahmet döneminde yapıldı. (Avrupalılar Mavi cami olarak adlandırırlar)
• İlk batı tarzı yapılan cami “Nuru Osmaniye Camisi”dir.

Sanat

• Hat: Güzel yazı sanatıdır.
  • En büyük Osmanlı hattatı Şeyh Hamdullah’tır. (Kıbletül’l Hattatin—Hattatların Kıblesi)
  • Ayrıca Ahmet Karahisari
  • Hafız Osman
  • Mustafa Rakım Efendi
  • Hatları günümüze ulaşan tek padişah II. Mustafa’dır.
• Minyatür (Tasvir): ışık, gölge ve oylum duygusu yansıtılmayan, küçük ve çok renkli resim sanatı.
  • Bu sanat dalıyla uğraşanlara “Musavver” veya “Nakkaş” denir.
  • Surname, Hünername ve Süleymanname, Falname eserleri önemli minyatürleri barındıran kitaplardır.
  • Levni, Matrakçı Nasuh ve Nakkaş Sinan Bey (Gül koklayan Fatih), Nigari, Nakkaş Osman, Şiblizade Ahmet, Mustafa Sai, Seyyid Lokman ünlüdür.
• Tezhip: Tezhip, resim sanatının bir kolu olup, altın ve çeşitli renklerle, din, edebiyat ve bilimle ilgili el yazmalarını, hat (yazı) levha ve albümlerini, ferman, tuğra ve cilt kapaklarını süsleme sanatıdır.
  • Bu sanat dalıyla uğraşana “Müzehhip” denir.
  • Kara Mehmet en önemli temsilcisidir.
• Resim: İlk resmini yaptıran Osmanlı padişahı Fatih’tir. (İtalyan ressam Bellini’ye yaptırır.)
  • İlk kez resim öğrenimi için Fatih tarafından İtalya’ya Sinan Bey göndermiştir.
  • Resmini devlet dairelerine astıran II. Mahmut’tur.
  • İlk resim sergisini açan “Şeker Ahmet Paşa”dır.
  • Kaplumbağa Terbiyecisi ve Silah tacirleri tablolarıyla ünlenen ise Osman Hamdi Bey’dir. (Arkeoloji müzesini kurdu.)
• Müzik: Itri (müzik ilminin şahı, Hacı Arif Bey, Tanburi Cemil Bey, Dede Efendi önemli bestekarlardır.
  • II. Mahmut zamanında İtalyan Donizetti Kardeşler “Mızıka-yı Hümayun”u kurdular.
  • Osmanlı Devleti’nin ilk marşı “Mahmudiye Marşı”dır.
  • Osmanlı tarihinde batı tarzı ilk müzik dersi alan padişah Abdülmecit’tir. (piyano)
  • Osmanlı tarihinde “Suzi Dilara” makamını bulan III. Selim’dir.
• Kalemişi: Duvar süslemelerinde kullanılır.
• Çinicilik: İstanbul, İznik, Kütahya ve Diyarbakır da gelişmiştir.
• Halıcılık: Uşak, Kayseri, Hereke, Isparta halıcılığın merkezidir.
• Telkari: Gümüş işçiliği
• Vitray: Cam süsleme sanatı.
• Malakari: Duvar süsleme sanatı.
• Ciltçilik ile uğraşana mücellit denilmiştir.
• Osmanlı tiyatrosunun kurucusu Güllü Agop kabul edilir.

Yazı, Dil ve Edebiyat

Sözlü Edebiyat

• Köroğlu
• Dadaloğlu
• Karacaoğlan
• Bayburtlu Zihni
• Kul Emrah

Yazılı Edebiyat

• Nabi
• Baki (şairler sultanı)
• Adli
• Nefi (Siham-ı Kaza)
• Nedim (Lale Devrinin ünlü şairidir)
• Fuzuli (Leyla ile Mecnun)

KPSS Tarih notları için tıklayınız…